رصد طولانیترین خسوف 40 سال اخیر از رصدخانه دانشگاه
پديده‌ي ماه گرفتگي يا خسوف زماني رخ مي دهد كه زمين در بين ماه و خورشيد واقع شود. آنگاه زمين سدي عظيم را در رسيدن نور خورشيد به ماه ايجاد مي‌كند و نور سفيدرنگ ماه كه حاصل بازتابش نورخورشيد است را از آن مي‌گيرد و در عوض با نوري كه از جو خود مي‌گذراند چهره‌اي سرخ‌رنگ را به ماه هديه مي‌دهد. خسوف به سه نوع نيمسايه‌اي، جزئي و كلي ممكن است اتفاق بي‌افتد.
در خسوف نيمسايه‌اي ناظر زمينی رفته رفته افت نوري را در يكي از لبه‌هاي شمالي يا جنوبي ماه مشاهده مي‌كند، ولي قرص ماه كماكان ديده مي‌شود.
در خسوف جزئي مقداري از ماه وارد سايه زمين مي‌شود ولي كل قرص ماه درون سايه زمين قرار نمي‌گيرد و ماه كاملاً از لبه سايه زمين عبور مي‌كند.
در خسوف كلي تمام قرص ماه وارد سايه‌ي زمين مي‌شود و چون قطر ماه يك چهارم قطر زمين است در زمان خسوف كلي در تمام سايه زمين قرار مي‌گيرد و لذا ساكنين مناطقي كه در آن نقطه شب باشد مي‌توانند خسوف كلي را مشاهده كنند.
چرا خسوف قرمز رنگ است؟
گازهاي جو زمين امواجي را كه به خود جذب مي‌كنند از رده‌ي طيفي پايين و به خصوص رنگ آبي است. به همين دليل آسمان بالاي سرمان آبي رنگ ديده مي‌شود. در عوض اكثر امواج رده‌ي طيفي بالا كه قرمز، زرد و نارنجي از آن دسته هستند را از خود عبور مي‌دهد. در زمان خسوف کلی، جو زمین مانند یک عدسی همگرا عمل کرده و نورهای فاقد طول موج آبی را به سوی ماه گرفته شده کانونی می کند. لذا ماه در زمان خسوف به رنگ قرمز درمي‌آيد. ولي اين رنگ قرمز به علت‌هاي زير خالص نيست و مخلوطي از چند رنگ طيف قرمز است و بنا به دلايل زير در خسوف‌هاي مختلف تغيير مي‌كند.
1. وجود غبارهاي آتشفشاني و غبارها و ابرهاي سطح زمين
2. قرارگيري ماه در حضيض يا اوج مداري
3. عبور ماه از مركز سايه
هر چه غبار موجود در جو بيشتر و ماه در حضيض مداري و فاصله‌ي كمتري از مركز سايه داشته باشد بر تاريكي خسوف افزوده مي‌شود. در خسوف 25-26 خرداد 1390 ماه 2 عامل دوم و سوم را دارا بود و لذا به راحتي تاريك‌تر از خسوف‌هاي گذشته ديده مي‌شد.
جزئیات خسوف 25-26 خرداد 1390
خسوف در شامگاه چهارشنبه 25 خرداد 1390 در ساعت 21:54 با خسوف نيمسايه‌اي آغاز شد. تشخيص خسوف نيمسايه‌اي كار بسيار مشكلي است و اگر ارتفاع ماه از افق مانند خسوف اخیر كم باشد، زماني كه ماه در حدود 20 درصد وارد سايه شده است مي‌توانيم خسوف نيمسايه‌اي را با تلسكوپ تشخيص دهيم و زماني كه اين مقدار به حدود 50 درصد نيز رسيد، مي‌توانيم خسوف نيمسايه‌اي را با چشم نيز به راحتي تشخيص دهيم.
دیاگرام زمان تماسهای چهارگانه خسوف کلی 25-26 خرداد 1390
ماه رفته رفته وارد سايه زمين شده و دقايقي پيش از آغاز خسوف جزئي، تاريكي عظيمي از خسوف نيمسايه‌اي در لبه غربي ماه به وضوح قابل مشاهده بود. در ساعت 22:52 اولين برخورد سايه زمين با لبه‌ي غربي ماه صورت گرفت و خسوف جزئي آغاز شد.(تماس اول)
خسوف جزئي در سريعترين زمان ممكن روي داده و ماه با حركت خود در ساعت 23:52 به سرعت در عرض يك ساعت وارد سايه‌ي زمين شد.(تماس دوم) از اين زمان به مدت 100 دقيقه شاهد خسوف كلي بودیم.
در ساعت 00:43 بامداد 26 خردادماه وسط كليت خسوف (اوج ماه گرفتگی) رخ داد. در اين زمان ماه به بيشترين تاريكي خود رسید.
ماه كه ديگر از فرط تاريكي خسته شده، رفته رفته به لبه‌هاي سايه نزديك شده و البته دائماً لبه غربي آن روشن تر مي‌شود تا جايي كه در ساعت 01:32خسوف كلي به پايان رسید.(تماس سوم)
ماه رفته رفته از درون سايه زمين خارج مي‌شود تا جايي كه در ساعت 02:32 ماه به طور كامل از سايه زمين خارج گردید.(تماس چهارم)
دقايقي توانستیم خسوف نيمسايه‌اي را به نظاره بنشينيم ولي پايان مراحل خسوف با پايان‌يافتن خسوف نيمسايه‌اي در ساعت 03:30 به پايان رسید.
نقشه آسمان جنوب در زمان خسوف 25-26 خرداد 1390
ماه در زمان خسوف در صورت فلكي مارافساي و درون راه‌شيري قرار داشت.
اين خسوف در آسيا به جز نوار شمالي آن، آفريقا، اروپا، اقيانوسيه، آمريكاي جنوبي و جنوبگان قابل مشاهده بود. در واقع تنها قاره‌اي كه از رصد حتي قسمتي از اين خسوف محروم ماند آمريكاي شمالي بود.
خسوف بعدي، كلي است و در شامگاه شنبه 19 آذرماه 1390 مقارن با طلوع ماه رخ مي‌دهد (یعنی ماه "گرفته" طلوع می کند) و اگر اين خسوف طولاني را از دست داديد بايستي تا 5 مرداد 1397 منتظر بمانيد تا شاهد 103 دقيقه خسوف كلي طولاني ديگري در ايران باشيد!
گروه رصدی دانشگاه زنجان شامل آقایان: محمود حسنی، امیر نصیری، وحید برجی و آقای خضری بود که در محل رصدخانه دانشگاه و با تلسکوپ 5 اینچ سلسترون از کلیه مراحل خسوف عکاسی نمودند.
ضمناً حدود 30 نفر از دانشجویان کارشناسی گروه فیزیک نیز جهت رصد و ثبت خسوف در کمپ رصدی منطقه حفاظت شده سهرین مستقر بودند که نتایج کار ایشان نیز به زودی بر روی وب سایت رصدخانه بارگذاری خواهد شد.
در ادامه تعدادی از عکسهای تهیه شده از این خسوف توسط گروه مستقر در رصدخانه را به همراه پوستری از این کار مشاهده بفرمایید.
نویسنده : محمود حسنی (کارشناس رصدخانه دانشگاه زنجان)
جهت مشاهده آلبوم تصاویر ماه گرفتگی لطفاً کلیک نمایید.
